تأثیر برداشت شن و ماسه بر خصوصیات ریخت‌سنجی رسوبات بستر رودخانه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 1- دانشیار، گروه مهندسی آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی و علوم دریایی دانشگاه تربیت مدرس

2 دانش­آموخته گروه مهندسی آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی و علوم دریایی دانشگاه تربیت مدرس vahedkhaledi@yahoo.com

3 دانشجوی گروه مهندسی آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی و علوم دریایی دانشگاه تربیت مدرس lgholami_7777@yahoo.com

چکیده

برداشت مصالح از بستر رودخانه­ها منجر به تغییرخصوصیات هیدرولیکی و هندسی رودخانه شده و با افزایش گل­آلودگی و طبعاً انرژی جریان، ضمن تشدید فرسایش و ایجاد مخاطرات زیست­محیطی، پارامترهای ریخت­سنجی رسوبات بستر را نیز تحت تأثیر قرار می­دهد. تحقیق حاضر با هدف بررسی نقش­ برداشت دو معدن شن و ماسه بر خصوصیات ریخت­سنجی رسوبات بستر در رودخانه "واز" واقع در استان مازندران صورت گرفت. به منظور انجام تحقیق پس از تعیین چهار مقطع قبل و بعد از محدوده­های برداشت شن و ماسه، رسوبات بستر به روش ترکیبی نمونه­برداری و مجموعه خصوصیات ریخت­سنجی رسوبات بستر شامل میانگین، جورشدگی، چولگی، کشیدگی، نَما، قطرهای ده، پنجاه و نود درصد، درصد شن، ماسه، سیلت و رس، قطرهای بزرگ، متوسط و کوچک، فاکتور شکل، قطر ظاهری، کرویت، گردشدگی، نسبت پهنی و بافت رسوبات تعیین شد. بررسی نتایج علاوه بر تائید شرایط نسبی هیدرولیکی مشابه در مقاطع قبل و بعد از معادن مورد مطالعه، نشان داد که فعالیت­های برداشت شن و ماسة رودخانه­ای بر تمام خصوصیات ریخت­سنجی بررسی شده به غیر از کرویت و بافت رسوبات تأثیر داشته است. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Effects of sand and gravel mining on bed sediment morphometric characteristics

نویسندگان [English]

  • Seyedhamidreza Sadeghi 1
  • Abdol Vahed Khaledi Darvishan 2
  • Leila Gholami 3
1 1. Associate professor, Dept. of Watershed Management Engineering, Tarbiat Modares University
2 Dept. of Watershed Management Engineering, Tarbiat Modares University.
3 Dept. of Watershed Management Engineering, Tarbiat Modares University.
چکیده [English]

Exploitation of materials from river beds changes hydraulic and geometric characteristics of rivers which increases the flow turbidity and flow energy. It consequently accelerates erosion, causes environmental hazards and also affects the bed sediment morphometyric characteristics. The present research was conducted in Vaz River located in Mazandaran Province, Iran, to study the effects of exploitation of two sand and gravel mines on morphometric characteristics of bed sediment. To achieve the study purpose, four cross sections were selected in the study river before and after each mine. The bed sediment were then sampled using combining technique and the important bed sediment characteristics viz. mean, standard deviation, skewness, kurtosis, mode, d10,d50, d90, gravel, sand, mud, large, medium and small diameters, shape factor, nominal diameter, sphericity, roundness, width ratio and sediment texture were then determined. The results of the study, despite of general similarities in hydraulic characteristics of cross sections before and after mines, revealed that the sand and gravel mining activities have had significant effects on all of the studied morphometric characteristics except sphericity and sediment texture.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sand and gravel mining
  • Bed sediment morphometry
  • Gravelometer
  • Vaz River
  • Mazandaran
  • Iran

مراجع

خالدی درویشان، عبدالواحد. (1383) بررسی تأثیر برداشت شن و ماسه بر خصوصیات ریخت­سنجی رسوبات بستر رودخانه، سمینار کارشناسی ارشد مهندسی آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تربیت مدرس، 36 ص.
خالقی، پرویز. (1377) نیمرخ جنگلهای خزر (واز رود)، انتشارات موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع؛ تهران، 380 ص.
شفاعی­بجستان، محمود. (1373) هیدرولیک رسوب، انتشارات دانشگاه شهید چمران؛ اهواز، 438 ص.
متولی، صدرالدین. (1374) مکانیسم فرسایش توده­ای و روش های پیشگیری و مبارزه با آن در حوزه آبخیز واز بخش چمستان نور، پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، 243 ص.
 
Ahmad Bakri, A.G., Aminuddin, AB.G., Nor Azazi, Z., Zorkeflee, A. H. and Chang, C.K. (2002), Determination of Manning’s Flow Resistance Coefficient for Rivers in Malaysia, 1st International Conference on Managing Rivers in The 21st Century: Issues and Challenges, 104-110.
Arcement, G.J. and Schneider, V.R. (1980), Guide for Selecting Manning’s Roughness Coefficient for Natural Channels and Flood Plains (Metric Version), United States Geological Survey Water-Supply (USGS), Paper 2339.
Blott, S.J. and Pye, K. (2001), Gradistat: A Grain Size Distribution and Statistics Package for the Analysis of Unconsolidated Sediment, Earth Surface Processes Landforms, 10(26): 1237-1248.
Brown, A.V., Lyttle, M.M. and Brown, K.B. (1998), Impacts of Gravel Bed Streams, Transactions of the Amrican Fisheries Society, 127(6): 979-994.
Clifford, N.J. (2001), Conservation and the River Channel Environment, In: A. Warren 2  J. R. French (eds) Habitate Conservation, John Wiley and Sons, Ltd, 356: 68-104.
Demir, T. (2003), Downstream Changes in Bed Material Size and Shape Characteristics in a Small Upland Stream, Cwm Treweryn, in South Wales, Bulletin of Earth Sciences Application and Research Centre of Hacettepe University, 33-47.
Fripp, J.B. and Diplas (1993), Surface Sampling in Gravel Stream, Journal of Hydraulic Engineering, 119 (4): 473-490.
Gomez, B. (2001), Downstream Fining in a Rapidly Aggrading Gravel Bed River, Water Resources Research, 37 (6): 1813-1823.
Healy, T. and Wo, K. (2002), Sediment Characteristics and Bed Level Changes in Relation to Sand Extraction and Damming of a Sand-Gravel River: The Lower Waikato River, New Zealand, Journal of Hydrology (NZ) 41(2): 175-196.
Kochel, R.C. and Baker, V.R. (1988), Paleoflood Analysis Using Slackwater Deposits, Flood Geomorphology, John Wiley and Sons Publications: 357- 376.
Lagasse, P.F., Simons, D.B. and Winkley, B.R. (1980), Impact of Gravel Mining on River System Stability, Journal of the Waterway Port Coastal and Ocean Division, 106(3): 389-404.
Leeder, M.R. (1988), Sedimentology: Process and Product, Fletcher and Son Ltd, 344 pp.
Lee, H.Y., Fu, D.T. and Song, M.H. (1993), Migration of Rectangular Mining Pit Composed of Uniform Sediments, Journal of Hydraulic Engineering, 119(1): 64-80.
Mass-Plaa, J., Montanerb, J. and Solab, J. (1999), Groundwater Resources and Quality Variations Caused by Gravel Mining in Costeal Streams, Journal of Hydrology, 216: 197-213
Marstona, R.A., Bravard, J.P. and Greenc, T. (2003), Impacts of Reforestation and Gravel Mining on the Malnant River, Haute-Savoie, French Alps, Geomorphology, 55: 65-74.
Mosley, M.P. and Tindale, D.S. (1985), Sediment Variability and Bed Material Sampling in Gravel-Bed Rivers, Earth Surface Processes Landforms, 10(5): 465-482.
Vignati, D. (2003), Characterisation of Bed Sediment and Suspention of the River Po (Italy) During Normal and High Flow Conditions, Water Research, (37): 2847-2864.
Rinaldi, M., Wyzga, B. and Surian, N. (2005), Sediment Mining in Alluvial Channels: Physical Effects and Management Perspecives, River Research and Applications 21(7): 805-828.
Williams, G.P. (1983), Paleohydrological Methods and Some Examples from Swidish Fluvial Environment, Cobble and Boulder Deposits, Geogr. Ann., 65A: 227-243.
Williams, G.P. and Costa, J.E. (1988), Geometric Measurment after a Flood, Flood Geomorphology, John Wiley and Sons Publications: 65-75.
 
 
نشریه انجمن زمین شناسی مهندسی ایران
دوره 1، شماره 2
شهریور 1387
صفحه 75-86

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 18 دی 1384
  • تاریخ بازنگری: 29 خرداد 1385
  • تاریخ پذیرش: 06 اسفند 1385

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار