تحلیل توزیع فضایی و سازوکار تشکیل شکاف‌های ناشی از فرونشست زمین در دشت نیشابور

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار گروه آموزشی جغرافیا / دانشکده ادبیات و علوم انسانی / دانشگاه فردوسی مشهد

3 استاد گروه زمین شناسی مهندسی دانشگاه فردوسی مشهد

4 استاد بازنشسته گروه جغرافیای دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

در بسیاری از دشت‌های ایران پدیده خطرناک فرونشست رخ داده است که از جمله این مناطق دشت نیشابور در شمال شرق ایران میباشد. این دشت بعد از دشت مشهد، از لحاظ برداشت آب زیرزمینی و نیز به لحاظ حاصلخیزی، مهم‌ترین دشت استان خراسان رضوی است. منبع عمده تأمین آب این دشت منابع آب زیرزمینی است. بر اثر برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، نشست زمین رخ داده و ترک‌ها و شکاف‌های کششی در سطح زمین در نقاط مختلف این دشت ایجاد گردیده است. هدف اصلی این پژوهش تحلیل توزیع و سازوکار تشکیل شکاف‌های ناشی از فرونشست زمین می‌باشد. با استفاده از داده‌های راداری سنجنده سنتینل1 محدوده فرونشستی دشت بررسی و با استفاده از داده‌های سنجنده کوئیک ‌برد و سنجنده سنتینل 2 که قدرت تفکیک مکانی بالایی دارد شکاف‌ها در زون فرونشستی مشخص گردید. سپس در بازدیدهای میدانی وجود و موقعیت این شکاف‌ها راستی آزمایی و به‌وسیله جی پی اس مختصات کامل شکاف‌ها شامل 5/25 کیلومتر شکاف ممتد و غیرممتد و به تعداد 181 شکاف برداشت و نقشه‌های شکاف دشت تهیه شده است علاوه بر این‌ها شکاف‌های احتمالی و پوشیده نیز در مناطق مختلف دشت بررسی و در نقشه‌ها مشخص گردید. بررسی داده‌های ژئوالکتریک و وضعیت سنگ‌بستر بر اساس مدل‌های مفهومی ایجاد شکاف‌ها تحلیل شده است . با توجه به بررسی‌ها و با در نظر گرفتن وضعیت و شکل هندسی دشت و پهنه فرونشستی این دشت می‌توان گفت: سازوکار مدل مبتنی بر مکانیک سازوکار مدل ناهمگنی مصالح آبخوان و هم‌چنین سازوکارکشیدگی‌های کششی از مهمترین سازوکارها درتشکیل شکاف‌ها ی دشت نیشابور می‌باشند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Analysis of Spatial Distribution and Mechanism of Formation of Fissures due to Land Subsidence in Dasht-e-Neyshabur

نویسندگان [English]

  • Jafar Rokni 1
  • syyed Reza HossinZadeh 2
  • GholamReaza Lashkaripour 3
  • Sadollah Velayati 4
1 Ph.D. Candidate of Geomorphology Department of Physical Geography Ferdowsi University of Mashhad
2 Associate Professor Department of Geography Faculty of Letters and Humanities Ferdowsi University Of Mashhad (FUM)
3 Professor Department of Geology Faculty of Sciences Ferdowsi University Of Mashhad (FUM)
4 Professor Department of Geography Faculty of Letters and Humanities Ferdowsi University Of Mashhad (FUM)
چکیده [English]

In many plains in Iran, including those in Dasht-e-Neyshabur in Northeast of Iran, the dangerous phenomenon of subsidence has occurred. The main source of water supply in this plain is groundwater resources. Due to over-exploitation of groundwater resources, land subsidence has occurred and tension Fissures and splits have appeared on the surface in different parts of this plain. The main purpose of this research is to analyze the distribution and mechanism of Fissures formation caused by land subsidence. Using Sentinel 1 satellite sensor data, the land subsidence range in this plain was investigated, and using Quick Board and Sentinel 2 sensor data which have high spatial resolution, the Fissures in subsidence zone were determined. Then, during field observations, the existence and position of these Fissures were verified and, using GPS, full coordinates of the Fissures including 25.5 km of continuous and discontinuous Fissure and 181 Fissures were mapped and a map from the plain’s Fissures was drawn. In addition, the possible and covered Fissures in different areas of the plain were studied and identified in the maps. Geo-electric data from the plain and the condition of bedrocks were analyzed based on conceptual models of Fissure formation. Based on the investigations and taking into account the geometric shape and condition of the plain and its subsurface, it can be said that: the mechanism of the mechanical-based model, the mechanism of aquifer materials’ heterogeneity as well as tension stretch mechanism, are the most important mechanisms in the Fissure formation in Dasht-e-Neyshabur.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Land Subsidence
  • Fissure formation mechanism
  • Fissure distribution
  • Dasht-e-Neyshabur

مراجع

رکنی، جعفر، 1395. بررسی فرونشست زمین، چشم‌اندازها و تحولات ژئومورفولوژی ناشی از آن در دشت‌های تراکمی مطالعه‌ی موردی: نیشابور، مجله مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، شماره 24، صص 38-21.
شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی؛ 1387. گزارش نهایی بررسی نشست زمین در دشت نیشابور و ارتباط آن با افت سطح آب‌های زیرزمینی، کمیته تحقیقات، 119 صفحه.
شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی؛ 1394. گزارش توجیهی ممنوعیت دشت نیشابور، دفتر مطالعات پایه منابع آب، 99 صفحه.
شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی؛ 1394. گزارش مطالعات ژئوفیزیک محدوده دشت نیشابور، دفتر مطالعات پایه منابع آب، 145 صفحه.
شریفی‌کیا، محمد 1391 تعیین میزان و دامنه فرونشست زمین به کمک روش تداخل سنجی راداری (D-InSAR) در دشت نوق- بهرمان- مجله مدرس- برنامه ریزی آمایش فضا، دوره16 شماره 3 پائیز 1391.
لشگری‌پور، غلامرضا، غفوری، محمد، کاظمی‌گلیان، رمضان، دم شناس، مهدی؛ 1386. نشست زمین در اثر افت آب‌های زیرزمینی در دشت نیشابور، پنجمین کنفرانس زمین‌شناسی مهندسی و محیط زیست ایران، صص. 1090-1082.
نامقی، هادی، حسینی، سیدمحمود، شریفی، محمدباقر؛ 1392. ارائه روش تحلیلی برای تخمین عوامل مؤثر بر نشست زمین با استفاده از داده‌های صحرایی و تصاویر InSAR در دشت نیشابور، فصلنامه علمی پژوهشی انجمن زمین‌شناسی مهندسی ایران، بهار و تابستان، صص. 50-33.
 Adiyaman, I. B., 2012. Land Subsidence and Earth Fissures due to Groundwater Pumping. The University of Arizona.
Barends F.B. J., Frits J. J., Brouwer, H.,Frans. Schroder .,1995.,Proceedings of the Fifth International Symposium onLand Subsidence, held at The Hague, TheNetherlands, No 234, pp,16-20 October
Bolt, G. H. (1976). "Soil physics terminology." International Society of Soil Science Bulletin 49, 16-22.
Budhu, M. (2008). "Mechanics of earth fissures using the Mohr-Coulomb failure criterion." Environmental and Engineering Geoscience, 14(4), 281-295.
Budhu, M. and Adiyaman, I. B. (2009), "An evaluation of engineering design methods to mitigate damages to transportation systems from earth fissures." prepared for Arizona Department of Transportation, Arizona Geohazards Research Center.
Carpenter, M. C. (1993). "Earth-fissure movements associated with fluctuations in ground-water levels near the Picacho Mountains, south-central Arizona, 1980. 84." U.S. Geological Survey Professional Paper 497-H, 49.
Carpenter, M. C. (1999). "Earth fissures and subsidence complicate development of desert water resourses." Land subsidence in the United States, D. Galloway, D. R. Jones, and S. E. Ingebritsen, eds., U.S. Geological Survey Circular 1182, 65-78.
Chen, C. H., Wang, C. H., Hsu, Y. J., Yu, S. B., and Kuo, L. C. (2010). Correlation between groundwater level and altitude variations in land subsidence area of the Choshuichi Alluvial Fan, Taiwan. Engineering Geology, 115(1-2), 122-131.
Holzer, T. L. (1984). "Ground failure caused by groundwater withdrawal from unconsolidated sediments - United States." Proceedings of the Third International Symposium on Land Subsidence, March 1984, A. I. Johnson, L. Carbognin, and L.  Ubertini, eds., International Association of Scientific Hydrology Publication, Publ. no. 151, Venice, 747-756.
Jachens, R. C., and Holzer, T. L. (1982). "Differential compaction mechanism for earth fissures near Casa Grande, Arizona." Geological Society of America Bulletin, 93, 998-1012.
Lee, K. L., and Shen, C. K. (1969). "Horizontal movements related to subsidence." Journal of the soil mechanics and foundations division, ASCE, 95(SM1), 139-166.
Machowski, R., Rzetala, M. A., Rzetala, M. and Solarski, M., 2016. Geomorphological and hydrological effects of subsidence and land use change in industrial and urban areas. Land Degradation and Development, 27(7), pp. 1740-1752.
Mahmoudpour, M., Khamehchiyan, M., Nikudel, M. R. and Ghassemi, M. R., 2016. Numerical simulation and prediction of regional land subsidence caused by groundwater exploitation in the southwest plain of Tehran, Iran. Engineering Geology, 201, pp. 6-28.
Sheng, Z., Helm, D. C., and Li, J. (2003). "Mechanisms of earth fissuring caused by groundwater withdrawal." Environmental and Engineering Geoscience, 9(4), 351- 362.
Shipman, T. C. and Diaz, M., 2008. Arizona's earth fissure mapping program: protocols, procedures and products.
Xu, J., Peng, J., An, H., Wang, F., Sun, H., Hu, H., and Yang, B. (2019). Paleochannel-controlled earth fissures in Daming, North China Plain and their implication for underground paleogeomorphology. Geomorphology, 327, 523-532.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 07 اردیبهشت 1398
  • تاریخ بازنگری: 13 مرداد 1398
  • تاریخ پذیرش: 24 مرداد 1398

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار