بررسی ژئوشیمی سازندهای مخزن سد گتوند علیا و تأثیر آنها بر کیفیت آب سد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده علوم زمین، دانشگاه صنعتی شاهرود

2 استاد گروه زمین شناسی مهندسی

3 دانشکده علوم زمین، دانشگاه صنعتی شاهرود

4 مربی دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

سد گتوند علیا بر روی رودخانه کارون در 25 کیلومتری شمال شهر شوشتر در استان خوزستان واقع شده است. هدف از این تحقیق بررسی میزان تأثیرگذاری سازندهای رخنمون یافته در مخزن سد گتوند بر کیفیت آب سد در سه تراز 150، 200 و 250 متری بعد از آبگیری می‌باشد. نتایج نشان داد که سازندهای گچساران و میشان در هر سه تراز بالاترین مقادیر آنیون­ها و کاتیون­ها را در آب آزاد می‌کنند. با توجه به تأثیرگذاری سازند گچساران در تراز 150 و 200 متر پس از آبگیری سد، EC آب مخزن سد به ترتیب  36632 و 28872 میکروزیمنس بر سانتی‌متر و جزء آب‎های با شوری بسیار بالا برآورد گردید. همچنین نتایج نشان از کاهش EC به میزان قابل توجه درآب مخزن سد در تراز 250 متری دارد و آب مخزن سد در این تراز در رده آب­های با شوری بالا رده‌بندی می‌گردد. در مورد سازند میشان، رده‌بندی آب در سه تراز، مشابه سازند گچساران بوده با این تفاوت که EC در تراز 200 متری بیش از دو تراز دیگر است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Investigation on the geochemistry of formations of Gotvand-olya dam reservoir and its influence on the quality of water in reservoir

نویسندگان [English]

  • Behnaz Dahrazma 1
  • Naser Hafezi Moghaddas 2
  • Maedeh Hasanvand 3
  • Ramin Karami 4
1 Associate Professor, Faculty of Earth Sciences, Shahrood University,
2 Professor, Department of Geology, Faculty of Sciences, Ferdowsi University of Mashhad,
3 M.Sc. student of Environmental Geology, Shahrood University
4 Faculty of Earth Sciences, Chamran University
چکیده [English]

Gotvand-Olya Dam is located near Gotvand City, 25 km north of Shooshtar city in Khozestan province. The present research aimed at investigation on the influence of outcrop formations in the reservoir on the water quality (concentration of anions and cations, TDS, EC, and concentration of heavy metal strontium) at three levels of 150, 200, and 250 m. The results showed that Gachsaran and Mishan formations release the highest concentrations of anions and cations to the water in all three levels respectively. Concentration of strontium was especially high in the Gachsaran formation which is justified by the significant correlation between strontium and basic and sulfate environments. According to the effect of solubility rate of the Gachsaran formation in the levels of 150 and 200 m on the water quality after filling the dam, EC of water was estimated to be 36632 and 28872 mS/cm respectively which is classified as very high saline water. The results have also shown that the salinity drops significantly at the level of 250 m and the water at this level is classified as high saline water. In the case of the effect of the Mishan formation, the classification of water in the three levels are the same as Gachsaran formation, only EC at the level of 200 m is more than the two other levels.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Water Quality
  • heavy metals
  • Gachsaran formation
  • Mishan formation
  • Gotvand Dam
باغداردخت، ز، 1384. ارزیابی ژئوتکنیکی ساختگاه سد تنگ شمیران با تأکید بر مساله انحلال‌پذیری توده سنگ‌های سولفاته سازند گچساران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه بوعلی سینا همدان.
حسنوند، م، دهرآزما، ب، حافظی‌مقدس، ن، 1389 الف. بررسی تأثیر شاخه­های شوراندیکا، شور لالی و مرغاب بر کیفیت آب فرازبند سد گتوند علیا. چهاردهمین همایش انجمن زمین‌شناسی ایران. دانشگاه ارومیه.
حسنوند، م، دهرآزما، ب، حافظی مقدس، ن، کرمی، ر، 1389 ب. بررسی تغییرات کیفی آب موجود در فرازبند سد گتوند علیا. چهارمین همایش و نمایشگاه تخصصی مهندسی محیط زیست، دانشگاه تهران.
حسنوند، م، دهرآزما، ب، حافظی مقدس، ن، 1390ج. برآورد مساحت سازندهای مخزن سد گتوند و تأثیر هریک از این سازندها بر کیفیت آب سد. هفتمین کنفرانس زمین‌شناسی مهندسی و محیط‌زیست ایران. دانشگاه صنعتی شاهرود. شهریور 1390
حسینی زارع، ن، سعادتی، ن، موبد، پ، 1385. کیفیت آب سرشاخه­های کارون و نقش و اهمیت آن در تعدیل شوری رودخانه­ها و مسیل­های شور طبیعی حوزه میانی. اولین همایش منطقه­ای بهره­برداری بهینه از منابع آب حوضه­های کارون و زاینده‌رود، دانشگاه شهرکرد
حسنیان، س، موبد، پ، حسینی زارع، ن، آخوردزاده، ح، حمید، ی، سعادتی، ن، کمایی، ه، 1385. طبقه‌بندی کیفیت رودخانه کارون و دز در بازه گتوند تا خرمشهر و دزفول تا بامدژ با استفاده از شاخص WQI و بررسی انتروباکتریاسه­های جدا شده در این مقطع. هفتمین سمینار بین‌المللی مهندسی رودخانه، دانشگاه شهید چمران اهواز.
راهنمای مطالعات کیفیت آب مخازن سدهای بزرگ، 1388. نشریه شماره 313- الف، ص 81
زارعی، ح، آخوندعلی، ع، 1385. بررسی تغییرات مکانی و زمانی کیفیت آب رودخانه کارون در بازه گتوند- شوشتر و تأثیر رود شور بر کیفیت آن. اولین همایش منطقه­ای بهره‎برداری از منابع آب حوضه­های کارون و زاینده‌رود، دانشگاه شهرکرد.
شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران 1387. خلاصه برداشت از گزارش زمین‌شناسی، ژئومورفولوژی محدوده سد گتوند.
فکور، ح، نامداری، ح، 1381. تعیین عوامل شوری رود بتوند و امکان بهره­برداری از آن. ششمین سمینار بین‌المللی مهندسی رودخانه، اهواز.
مظفری‌زاده، ج، چیت‌سازان، م، 1385. تأثیر سازندهای زمین‌شناسی بر کیفیت آب رود کارون در بازه محدوده گتوند- شوشتر. چهاردهمین همایش انجمن بلورشناسی و کانی‌شناسی ایران، دانشگاه بیرجند.
مظفری‌زاده، ج، چیت‌سازان، م، 1386. بررسی تأثیر سازندهای زمین‌شناسی برروی کیفیت منابع آب زیرزمینی دشت گتوند. اولین همایش زمین‌شناسی زیست‌محیطی و پزشکی، دانشگاه شهید بهشتی تهران.
نقشه زمین‌شناسی 250000/1 از محدوده مخزن سد گتوند، شرکت مناطق نفت‌خیز جنوب 1388
Balay, I., 1969. The occurrence of calanoid copepods in athalassic saline waters in relation to salinity and ionic proportions” Internationale Vereinigung fur Theoretische and Angewandte Limnologie Verhandlungen 17: 449-455.
Chen , S., Wang ,Y., Li ,X., Song, J., 2000. Geographical variations of trace element in sediments of the major rivers in eastern China” Environmental Geology, 39(12):1334–40.
Feng Peng, J., Song, Y.,Yuan, P.,Cui, X., Qiu, G., 2009. The remediation of heavy metals contaminated sediment. Journal of Hazardous Materials, 161: 633–640.
Hoch, A, Linklater, C, Noy, D, Rodwe, W, 2004. Modeling the interaction of hyper alkaline fluids with simplified rock mineral assemblages. Applied Geochemistry, 19: 1431–1451.
Ghassemi, F., Jakeman., A, H, Nix., 1995. Salinisation of land and water resources: human causes, extend, management and case studies. University of New South Wales Press.
Mating, R., Olaleye, A., O., Johanne, M., 2010. Assessment of water quality in Mohale dam and associated rivers in Lesotho” Second Ruforum Biennial Meeting 20 - 24 September, Entebbe, Uganda.
Nielsen, D., Brock, M., Rees, G., Baldwin, D., 2003. Effects of    increasing salinity on freshwater ecosystems in Australia. Australian   Journal of Botany, 51: 655-665.
Rhoades, J., Kandiah, A., Mashali, A., 1992. The use of saline waters for crop production – FAO irrigation and drainage paper 48” Chapter 2 - Saline waters as resources.
Sayadi, A., Khodadadi, A., Partani, S., 2009. Environmental impact assessment of Gotvand Hydro-Electric Dam on the KaroonRiver Using ICOLD Technique” World Academy of Science, Engineering and Technology 54.
Stiller, M., Yechieli, Y., Gavrieli, I., 2007. The rate of dissolution of halite in diluted Dead Sea brines” Geological Survey of Israel, page 16-17.